Badanie moczu jest jedną z podstawowych procedur w laboratoriach analitycznych.
Wynik badania służy nie tylko do oceny czynności nerek i dróg moczowych, lecz może wskazywać również na uszkodzenie innych narządów i układów (np. choroby wątroby, zaburzenia przemiany materii np. cukrzyca).
Ilość wydalanego moczu w ciągu doby przez dorosłego człowieka wynosi 600 – 2500 ml i zależy od ilości przyjmowanych płynów, diety, temperatury otoczenia oraz stanu fizycznego danej osoby. Na badanie ogólne moczu składają się oznaczenia właściwości fizycznych (barwa, przejrzystość, pH, gęstość względna), właściwości chemicznych (obecność białka, cukru, ciał ketonowych) oraz mikroskopowe badanie osadu moczu.
Badanie to wykonuje się ramach rutynowych badań lekarskich lub w przypadku wystąpienia objawów zakażenia układu moczowego, takich jak ból brzucha, ból w okolicy lędźwiowej oraz częste lub bolesne oddawanie moczu.
Badanie ogólne moczu jest podstawowym badaniem w ciąży, przy przyjęciu do szpitala lub przed zabiegiem chirurgicznym.
Próbkę moczu do badania można pobrać o dowolnej porze dnia, jednak uważa się, że najbardziej wartościowa jest pierwsza poranna porcja moczu, ze względu na to, że jest najbardziej zagęszczona (przez co najłatwiej wykryć w niej nieprawidłowości).
Przed oddaniem próbki należy umyć okolice cewki moczowej, ponieważ bakterie obecne na skórze otaczającej ujście cewki moczowej mogą spowodować zanieczyszczenie próbki i uzyskanie nieprawidłowych wyników. Zanieczyszczenia próbki moczu u kobiet mogą również być spowodowane obecnością krwi miesiączkowej lub wydzieliną z pochwy. Kobiety powinny rozsunąć wargi sromowe i podmyć się w kierunku od przodu do tyłu; mężczyźni powinni wytrzeć końcówkę prącia. Po rozpoczęciu mikcji powinno się najpierw oddać porcję moczu do toalety, następnie oddać około 30-60 ml moczu do odpowiedniego pojemnika, a resztę ponownie do toalety. Tak pozyskaną próbkę nazywamy próbką moczu ze środkowego strumienia.
Oznaczenia należy wykonywać w próbkach moczu dostarczonych do laboratorium w krótkim czasie po pobraniu.
Badanie ogólne moczu wykonuje się w celach przesiewowych lub diagnostycznych, ponieważ pozwala wykryć w moczu substancje i komórki związane zarówno z chorobami metabolicznymi jak i chorobami nerek. Badanie to zleca się rutynowo, w celu wykrycia nieprawidłowości, które wymagają dalszej diagnostyki.
Substancje takie jak białko czy glukoza często pojawiają się w moczu zanim pacjent zacznie odczuwać jakiekolwiek dolegliwości. Badanie moczu umożliwia również wykrywanie zakażeń układu moczowego (ZUM) i innych chorób dróg moczowych. U pacjentów z ostrymi lub przewlekłymi chorobami nerek, badanie ogólne moczu zleca się cyklicznie jako badanie monitorujące czynność nerek oraz odpowiedź na stosowane leczenie.